Family Sharing là tính năng từng được ca ngợi là một trong những bước tiến nhân văn nhất của Apple đang trở thành chủ đề gây tranh cãi. Bởi đằng sau tiện ích chia sẻ và kết nối gia đình ấy, lại tồn tại khả năng bị lạm dụng để giám sát, kiểm soát và thậm chí cưỡng chế người khác trong những mối quan hệ đổ vỡ.

Câu chuyện của Kate (tên đã được thay đổi vì lý do an toàn) là ví dụ điển hình. Dù được tòa án trao quyền nuôi con, cô vẫn bị chồng cũ dùng tính năng Family Sharing để theo dõi, quản lý và kiểm soát cuộc sống của mẹ con cô. Theo chia sẻ với Wired, người chồng cũ, người được chỉ định là “người tổ chức” trong nhóm gia đình  đã từ chối giải tán nhóm, qua đó duy trì quyền giám sát mọi hoạt động kỹ thuật số của con, từ vị trí, thời gian sử dụng màn hình đến những ứng dụng được phép cài đặt.

“Ông ấy kiểm tra từng phút con tôi cầm điện thoại, khóa ứng dụng trong những ngày tôi chăm con, rồi mở lại khi đến lượt ông ta,” Kate kể. Cô đã liên hệ với bộ phận hỗ trợ của Apple, nhưng chỉ nhận được câu trả lời rằng họ không thể can thiệp vào quyền quản trị của “người tổ chức”. Nói cách khác, hệ thống Family Sharing đã trao toàn quyền cho một người và không có cơ chế kiểm soát quyền lực đó.

Tính năng “đẹp” nhưng không vô hại

Ra mắt từ năm 2014 cùng iOS 8, Family Sharing được thiết kế để các thành viên trong gia đình có thể chia sẻ thẻ tín dụng, mua ứng dụng, âm nhạc, phim, và giám sát thiết bị của trẻ nhỏ. Nó giúp cha mẹ phê duyệt việc mua hàng, tìm điện thoại thất lạc, chia sẻ lịch trình, nhắc nhở và cả album ảnh chung.

Về lý thuyết, đây là công cụ giúp các gia đình gắn kết và quản lý công nghệ hiệu quả hơn. Nhưng trên thực tế, tính năng này lại tồn tại một kẽ hở lớn: chỉ có một người tổ chức duy nhất, người này nắm quyền tối thượng trong nhóm.

Nếu mối quan hệ trong gia đình tốt đẹp, mọi thứ hoạt động trơn tru. Nhưng khi hôn nhân tan vỡ, quyền “tổ chức” ấy có thể biến thành vũ khí công nghệ giúp một người kiểm soát người khác thông qua chính hệ sinh thái của Apple. Và vì Apple không có cơ chế “tổ chức kép” hay biện pháp tách quyền khi có quyết định pháp lý, người bị kiểm soát gần như không có lối thoát.

Khi công nghệ trở thành công cụ quyền lực

Vấn đề của Kate không phải cá biệt. Wired cho biết họ đã ghi nhận nhiều trường hợp tương tự, nơi một bên trong mối quan hệ sử dụng Family Sharing, Find My iPhone hay Screen Time để theo dõi người còn lại. Trong bối cảnh công nghệ ngày càng gắn chặt với đời sống cá nhân, những công cụ “tốt” về mặt kỹ thuật lại có thể trở thành vũ khí mềm của bạo lực công nghệ, một dạng kiểm soát không để lại dấu vết vật lý nhưng gây tổn thương sâu sắc.

Giải pháp mà Apple đưa ra tạo Apple ID mới tuy có vẻ đơn giản, nhưng thực tế lại vô cùng phức tạp. Người dùng phải từ bỏ toàn bộ dữ liệu, ứng dụng, hình ảnh và kỷ niệm gắn bó nhiều năm. Điều đó đồng nghĩa với việc họ buộc phải đánh đổi cả quá khứ số của mình để thoát khỏi quyền kiểm soát của người khác.

Lỗ hổng của một “hệ sinh thái khép kín”

Apple nổi tiếng với triết lý kiểm soát chặt chẽ để bảo đảm an toàn và trải nghiệm người dùng thống nhất. Tuy nhiên, chính sự “khép kín” ấy khiến Family Sharing trở thành một vòng lặp quyền lực, nơi người tổ chức nắm trọn quyền mà không có đối trọng.

Trong khi đó, nhiều chuyên gia công nghệ và bảo mật cho rằng Apple nên xem xét lại mô hình này. Một số đề xuất bao gồm: cho phép có hai người tổ chức đồng quyền, hỗ trợ can thiệp khi có quyết định pháp lý, hoặc tạo cơ chế tạm thời vô hiệu hóa quyền truy cập của một bên trong trường hợp bị lạm dụng.

Nhưng cho đến nay, Apple vẫn giữ im lặng. Wired cho biết hãng từ chối bình luận về vụ việc, và không xác nhận bất kỳ thay đổi nào trong chính sách Family Sharing.

Khi tiện ích cần được thiết kế lại bằng sự thấu hiểu con người

Câu chuyện của Kate một lần nữa cho thấy ranh giới mong manh giữa “công nghệ tiện ích” và “công nghệ quyền lực”. Một tính năng được tạo ra để giúp gắn kết gia đình có thể trở thành công cụ gây tổn thương nếu không có cơ chế bảo vệ.

Trong thế giới nơi dữ liệu, vị trí và kết nối trở thành một phần của đời sống, thiết kế công nghệ không thể chỉ hướng đến sự tiện lợi. Nó cần hướng đến an toàn, công bằng và quyền tự chủ kỹ thuật số cho mọi người dùng đặc biệt là những người yếu thế trong mối quan hệ.

Apple đã từng thay đổi thế giới bằng cách đặt con người ở trung tâm của công nghệ. Có lẽ đã đến lúc hãng nên làm điều đó một lần nữa, bằng cách đặt sự an toàn của người dùng lên trên quyền lực của hệ sinh thái.